สำรวจ“บึงกาฬ” แหล่งสายธาร...อารยะ

01/15 

   

แรงศรัทธา ที่ภูทอก

           บึงกาน บึงกาญจน์ บึงกาฬ บึงน้ำขนาดใหญ่ที่เดิมชาวบ้านเรียกขานว่า “บึงกาน” จากภาษาอีสานแปลคำ “กาน” นี้ว่า กั้น หรือดัก หรือขวาง เนื่องจากบึงกาฬเป็นบึงขนาดใหญ่ที่กั้นตำบลบึงกาฬเอาไว้ตลอดแนว

            ต่อมามีการเขียน “บึงกาน” เป็น “บึงกาญจน์” ตามชื่อของ “ขุนกาญจน์” ผู้นำสมัยนั้นและเห็นว่าคำพ้องเสียงมีความหมายดีกว่า แต่การเปลี่ยนจาก “บึงกาญจน์” เป็น “บึงกาฬ” ไม่มีหลักฐาน แต่น่าจะได้รับอิทธิพลมาจากการตั้งเมืองกาฬสินธุ์ เพราะคำว่า “กาฬ” ภาษาอีสานมีความหมายว่า เป็นเมืองที่มีดินดำน้ำชุ่ม

            หากมอง “บึงกาฬ” ในอีกนัยหนึ่ง บึงกาฬเป็นบึงน้ำสีดำเพราะดินบึงกาฬเป็นดินที่มีความอุดมสมบูรณ์ มีพืชน้ำประเภทสาหร่ายข้าวเหนียวและหญ้าต่างๆ ทำให้ภาพสะท้อนออกมาเป็นน้ำสีดำ จึงเรียกกันต่อมาว่า “บึงกาฬ”

            แต่ไม่ว่า “บึงกาฬ” จะถูกจัดสรรให้สะกดด้วยอักษรใดจากมนุษย์ สิ่งหนึ่งที่ยังคงอยู่คือความงดงามอันพิสุทธิ์ของผืนนครแห่งนี้ ความงามที่แฝงเร้นในทุกอณูอารยะ อันหมายถึง สายธารแห่งธรรมชาติ สายธารแห่งอารยธรรม สายธารแห่งประเพณีที่สืบทอดอย่างมั่นคง...ยาวนาน 

            เมื่อได้รับทราบถึงการนำคณะสื่อมวลชนและผู้ประกอบการเดินทางสำรวจแหล่งท่องเที่ยว เส้นทางอุดรธานี-บึงกาฬ จาก คุณเอ-สมฤดี ชาญชัย ผู้อำนวยการภูมิภาคภาคตะวันออกเฉียงเหนือ จึงไม่มีเหตุผลใดที่จะปฏิเสธการได้มุ่งหน้าสู่แหล่งอารยะเพื่อร่วมถ่ายทอดประสบการณ์ในการเยือน “นครบึงกาฬ” หนึ่งในนครของภาคอีสานแหล่งเรียนรู้ อู่อารยธรรม ที่น่าสนใจครั้งนี้

            การเดินทางเริ่มขึ้นด้วยสายการบินแอร์เอเชียในช่วงสายของวันครึ้มฝน เพียงหนึ่งชั่วโมงก็ถึงจุดหมายปลายทางที่จังหวัดอุดรธานี โดยมีคณะเจ้าหน้าที่จากททท.หนองคายและอุดรธานีรอรับ ก่อนจะขยับขึ้นรถตู้ต่อไปยังบึงกาฬ ใช้เวลาเดินทางอีกสองชั่วโมงกว่า

            จุดหมายแรกของวันนี้ คือ “ภูทอก” ภาษาอีสานแปลว่า โดดเดี่ยว เป็นภูเขาหินทรายประกอบด้วยภูทอกใหญ่ และภูทอกน้อย ตั้งอยู่ในเขตบ้านคำแคน ตำบลนาสะแบง พระอาจารย์จวน กุลเชฏโฐ เข้ามาจัดตั้งเป็นสถานที่ปฏิบัติธรรม

            รถตู้ลอดซุ้มประตูทางเข้ามาจอดนิ่งสงบกลางลานวัดเจติยาคีรีวิหาร (วัดภูทอก) ภูทอกน้อยจุดเริ่มต้นของการเดินเท้าขึ้นสู่ยอดภู โดยเดินไปตามสะพานไม้เวียนรอบเขาสูงชันจนถึงยอด 

            “ช่วงนี้ฝนตกทุกวัน อาจจะขึ้นยาก หรือหากหนักมากอาจขึ้นไม่ได้ คงต้องลองดูสภาพอากาศก่อน แต่ถ้ามาถึงบึงกาฬ ภูทอก เป็นสถานที่ที่ไม่ควรพลาด” พี่หมู-เกียรติพงษ์ คชวงษ์ ผู้ช่วยผอ.ททท.สำนักงานอุดรธานี เอ่ยพลางส่งเสื้อกันฝนหลากสีให้กับผู้มาเยือนได้เตรียมพร้อม โชคดีเป็นของฉันที่วันนี้ฝนตกเพียงปรอยๆ ไม่หนาเม็ดเท่าใดนัก

            “สะพานไม้นี้สร้างปี 2512 ใช้เวลาสร้างนานถึง 5 ปี จากแรงศรัทธาของพระ เณร และชาวบ้าน....” และอีกหลายเรื่องเล่าที่ได้ยิน สลับกับการปีนป่ายทางขึ้นเขาก่อนถึงบันไดไม้อย่างระวัง หยดฝนเริ่มหนาเม็ด ฉันกระชับเสื้อกันฝนปกป้องกล้องและเลนส์หลายขนาด

            “สร้างได้ไงเนี่ย ?” ฉันแอบคิดเมื่อเดินขึ้นมาได้ครึ่งทาง

            ราวกับได้ยินความคิด พี่หมูเล่าต่อเมื่อก้าวขึ้นสู่ชั้นที่ 4 “บันไดที่ขึ้นสู่ยอดภูทอกเปรียบเสมือนเส้นทางธรรมที่น้อมนำสัตบุรุษให้พ้นโลกแห่งโลกียะสู่โลกแห่งการหลุดพ้นด้วยความเพียรพยายามและมุ่งมั่น ที่นี่เป็นสถานที่ปฏิบัติธรรมและปฏิบัติศาสนกิจของชุมชน”

            บันไดขึ้นภูทอกแบ่งเป็น 7 ชั้น ชั้นที่ 1-2 เป็นบันไดสู่ชั้นที่ 3 เริ่มเป็นสะพานเวียนรอบเขา สภาพเป็นป่าเขาครึ้ม มีโขดหิน ลานหิน ชั้นที่ 4 เป็นสะพานลอยเวียนรอบเขา มองไปเบื้องล่างจะเห็นเนินเขาเตี้ยๆสลับกัน เรียกว่า ดงชมพู ชั้นที่ 5 มีศาลาและกุฏิที่อาศัยของพระ ตามช่องทางเดินจะมีถ้ำหลายถ้ำ ตลอดเส้นทางสู่ชั้นที่ 6 มีที่พักเป็นลานกว้างหลายแห่ง มีหน้าผาต่างๆ หากมองทางด้านเหนือสะพานหินธรรมชาติทอดสู่พระวิหาร อันเป็นที่บรรจุพระบรมสารีริกธาตุ มองออกไปจะเห็นแนวของภูทอกใหญ่อย่างชัดเจน

            ผู้คนส่วนใหญ่มักหยุดการเดินทางเพียงแค่นี้ เพราะจากชั้นที่ 6 สู่ ชั้นที่ 7 เป็นสะพานไม้ยาว 400 เมตร เวียนรอบเขาซึ่งเป็นหน้าผาสูงชัน สุดทางที่ชั้น 7 เป็นป่าไม้ร่มครึ้ม

            อิ่มเอมท่ามกลางกระไอหมอกของสายฝนหนาหนักที่ยอดภู ฉันและเพื่อนร่วมทางติดอยู่ด้านบนพักใหญ่ ปลดปล่อยความคิดคละฟุ้ง แว่บนึกถึงสะพานไม้ที่ทอดยาวข้ามลำน้ำสู่วัดวังก์วิเวการาม ที่สังขละบุรี กาญจนบุรี นี่กระมังที่ตอกย้ำความรู้สึกที่ว่า ไม่มีแรงใดยิ่งใหญ่เท่าแรงศรัทธา

แล้วค่ำแรกของการเยือนบึงกาฬก็จบลง ก่อนจะกลับเข้าที่พักเพื่อออมแรงไว้สำหรับการลุยแหล่งน้ำตกถึง 3 ที่ในวันรุ่ง 

มหัศจรรย์ 3 น้ำตกกับรองเท้าบู้ทยาง

เพื่อไม่ให้เกิดอุบัติเหตุจากการลื่นไถลเพราะสภาพพื้นที่ที่ชุ่มด้วยน้ำฝนเมื่อค่ำวาน ก่อนจะออกเดินทางไปสำรวจและเก็บข้อมูลน้ำตกที่ต่างๆ เช้านี้เจ้าถิ่นพาคณะมุ่งหน้าสู่ตลาดกลางเมือง เพื่อจัดหารองเท้าบู้ทยาง หงายดูพื้นเห็นรอยหยักกันลื่น สีสันสดสวยเลือกตามแต่ใจ เขียว ส้ม ชมพู ฟ้า สะดุดตาจนแอบกรี๊ด การสำรวจและเก็บข้อมูลในวันที่สองจึงดูคึกคักเป็นอย่างยิ่ง

“วันนี้เราจะไปที่เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าภูวัว เจ้าหน้าที่ป่าไม้จะนำทางขึ้นสู่น้ำตกชะแนนค่ะ” คุณมด เจ้าหน้าที่จากททท.หนองคายที่ร่างไม่มดเท่าใดนัก เกริ่นให้ฟัง

จากข้อมูลบอกว่า น้ำตกชะแนน อยู่ที่บ้านภูเงิน อำเภอเซกา เดิมชื่อน้ำตกตาดสะแนน ตาดแปลว่า ที่ซึ่งมีน้ำไหล สะแนนมีความหมายว่า สูงสุดยอด หรือเยี่ยมยอด เป็นน้ำตกขนาดใหญ่ มีน้ำเฉพาะฤดูฝน ระหว่างทางจะผ่านสะพานหิน ซึ่งเป็นปรากฏการณ์ธรรมชาติที่น้ำลอดหายไปใต้สะพานหินที่มีความยาวประมาณ 100 เมตร

การเดินไปชั้นที่สองของน้ำตกชะแนน จะผ่านแนวลำธารที่เต็มไปด้วยโขดหิน เดินตามลำธารทางชายฝั่งด้านซ้ายมือ จนถึงทางออกที่ลานกว้างริมแอ่งน้ำใหญ่ เหนือแอ่งน้ำขึ้นไปเป็นน้ำตกเตี้ยๆ ไหลลงสู่แอ่ง เรียกกันว่า น้ำตกบึงจระเข้

ด้วยเพราะเจ้าอุปกรณ์สำคัญต่างๆ ที่ต้องนำขึ้นมาเพื่อบันทึกภาพ ทำเอาการปีนป่ายทุลักทุเลพอสมควร บางช่วงเจ้าหน้าที่ป่าไม้ต้องคอยคุมเส้นทางและคอยดูแลสามถึงสี่คน โดยเฉพาะช่วงหุบโขดเนินเขาผ่านธารน้ำไหล บ้างต้องใช้ก้นค่อยๆ ถัดถูลู่ถูกัง กระเถิบกันขึ้นไป แต่เมื่อขึ้นไปสู่ลานกว้างของชั้นบนเผยให้เห็นผืนน้ำตกขนาดกว้างใหญ่สวยงาม ทำให้หายเหนื่อยกันได้พักใหญ่ทีเดียว

สถานที่แห่งนี้เป็นเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่า พื้นที่ป่าส่วนใหญ่เป็นป่าเต็งรัง ป่าดิบแล้งและป่าดิบชื้น มีสัตว์ป่าชุกชุม รวมถึงมีกิ้งก่าภูวัว ซึ่งพบเพียงแห่งเดียวในประเทศไทยอีกด้วย สำหรับผู้ที่ชื่นชอบการเดินป่า ศึกษาธรรมชาติ สามารถสอบถามได้ที่หัวหน้าเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าภูวัว

หลังร่ำลาเจ้าหน้าที่ ก็เดินทางต่อไปยัง น้ำตกเจ็ดสี เขียนภาษาอังกฤษว่า Chet Si Waterfall ไม่ผิดค่ะ เขียนอย่างนี้จริงๆ เป็นน้ำตกที่ตั้งอยู่บ้านดอนเสียด อำเภอเซกา เป็นน้ำตกที่สวยงามอีกแห่งหนึ่งโดยเฉพาะในหน้าฝน น้ำตกเกิดจากธารน้ำของห้วยกะอาม ไหลมาตามหน้าผาหินทรายสูงและแผ่กว้างเป็นทางยาว ละอองน้ำเมื่อกระทบกับแสงแดดทำให้เกิดเป็นสีรุ้ง จึงเรียกว่าน้ำตกเจ็ดสี

แม้ครั้งนี้จะไม่มีโอกาสได้บันทึกภาพละอองน้ำเจ็ดสี แต่ก็ได้รับอารมณ์ความแอดเวนเจอร์สุดๆ เมื่อตามเจ้าหน้าที่ป่าไม้ขึ้นสู่ชั้นบนของน้ำตกที่สูงชัน อีกทั้งบางช่วงความแรงของกระแสน้ำที่ถาโถมลงมาจากยอดเขา จนแทบจะพาเอาร่างของมนุษย์เล็กๆ อย่างเราลอยละลิ่วไปตามน้ำ หากไม่มีเชือกที่ขึงริมทางและรองเท้าบู้ทยางคู่ใหม่สีสดที่ทำให้ยึดพื้นผาหินได้อย่างมั่นคง

ที่น้ำตกแห่งนี้ทางเดินเป็นลานหิน ซึ่งลื่นบ้าง ไม่ลื่นบ้าง จึงเห็นรองเท้ากองโตของนักท่องเที่ยววางเต็มลานหินก่อนจะถึงตัวน้ำตก วันนี้เป็นวันหยุด น้ำตกเจ็ดสีจึงคลาคล่ำไปด้วยผู้คน สิ่งหนึ่งที่น่าเป็นห่วงคือ จำนวนขยะที่กองอยู่มากมาย ส่งกลิ่นเหม็นตลบอบอวล ชวนให้เสียดายทัศนียภาพเป็นที่สุด

ด้วยเพราะความมักง่ายของนักท่องเที่ยว และความไม่พร้อมที่ไม่มีเจ้าหน้าที่รักษาความสะอาด ขวดพลาสติก ถุงกะปิน้ำปลา จึงกองพะเนินอวดความน่ารังเกียจอยู่เป็นระยะๆ ไม่เว้นแม้แต่การเมาแล้วอ้วกตามทางที่เพิ่งเห็นมาเมื่อสักครู่

หนึ่งปัญหาใหญ่ คือความไม่พร้อมต่อระบบการจัดการ และการสร้างจิตสำนึกต่อผู้มาเยือน

คณะของเรากลับออกมาเพื่อไปสำรวจแหล่งท่องเที่ยวกันต่อที่ น้ำตกภูถ้ำพระ หลังจากเดินลุยน้ำ ขึ้นเขา ลุยโคลนกันสองแห่ง อาการสะบักสะบอมเริ่มถามหา การไปสำรวจน้ำตกแห่งนี้ในครั้งแรกจึงไม่ได้คาดหวังอะไรมากมายนัก

การเดินทางสู่ น้ำตกภูถ้ำพระ อำเภอบุ่งคล้า ต้องต่อเรือหางยาวของชาวบ้านไปยังน้ำตก แต่การนั่งเรือใช้เวลาเพียงห้านาทีก็ถึงจุดหมายปลายทาง หลังจากนั้นเดินอีกไม่ไกลเท่าไหร่นัก ก็ได้พบกับความอลังการของน้ำตกภูถ้ำพระ โลเกชั่นยิ่งใหญ่พาให้นึกถึงหนังฝรั่งเรื่อง The Lord of the Ring  ก็ไม่ปาน สวยมาก ความเหน็ดเหนื่อยหายเป็นปลิดทิ้ง การไม่คาดหวังเมื่อพบกับสิ่งที่น่ามหัศจรรย์เช่นนี้ ทำให้รู้สึกตื่นเต้นอย่างบอกไม่ถูก

“สวยมั้ยครับ....” สงสัยพี่หมูจะเห็นอาการที่เก็บไม่อยู่ของบรรดาช่างภาพ ที่กระจัดกระจายหามุมเก็บภาพกันเป็นระวิง น้ำตกแห่งนี้อยู่ห่างอำเภอเซกาแค่ 34 กิโลเมตร มีน้ำเฉพาะในหน้าฝนเท่านั้น บริเวณน้ำตกเงียบสงบและร่มรื่น เป็นที่ตั้งของสำนักสงฆ์ ที่เชิงผาจึงมีพระพุทธรูปองค์ใหญ่ประดิษฐาน ช่วงฤดูฝนเยี่ยงนี้สายธารจากน้ำตกชั้นบนไหลผ่านลงสู่เบื้องล่างกินบริเวณกว้าง

ที่นี่ “นครธรรม นคร...บึงกาฬ”