ภูมิปัญญา ‘ผ้าภูอัคนี’ มหัศจรรย์จากดินภูเขาไฟ

ภูมิปัญญา ‘ผ้าภูอัคนี’ มหัศจรรย์จากดินภูเขาไฟ

สีน้ำตาลอ่อนของผ้าภูอัคนีที่เกิดจากการนำดินภูเขาไฟ ‘ภูพระอังคาร’ ที่ดับสนิทแล้วในอำเภอเฉลิมพระเกียรติมาหมักย้อม จนกลายเป็นเอกลักษณ์โดดเด่นเฉพาะตัวที่ทำให้ผ้าภูอัคนีเป็นผ้าทอที่กำลังมาแรงในวงการผ้าไทย  

‘ผ้าภูอัคนี’ หรือ ผ้าย้อมดินภูเขาไฟ เกิดจากภูมิปัญญาของชาวบ้านเจริญสุข เมื่อประมาณสิบปีที่แล้ว โดยคุณแม่สำรวย ศรีมะเรือง ประธานกลุ่มสตรีทอผ้าไหม ผ้าฝ้าย ตำบลเจริญสุข อำเภอเฉลิมพระเกียรติ จังหวัดบุรีรัมย์ ได้ทดลองนำเอาดินภูเขาไฟจากภูเขาพระอังคารที่ดับสนิทแล้วมาเป็นวัตถุดิบในการย้อมเส้นฝ้ายและไหม โดยครั้งแรกสียังไม่ค่อยติดทน เมื่อนำไปซักแล้วสีตกซีดไม่สวย จึงทดลองเอาฝ้ายที่ย้อมแล้วไปต้มกับเปลือกไม้ประดู่ซึ่งให้สีน้ำตาลคล้ายๆ กัน ปรากฏว่าได้สีสันที่สวยงามและติดทนนานขึ้น ปัจจุบันคุณแม่สำรวยต่อยอดด้วยการนำเอาสมุนไพรจากธรรมชาติมาทดลองย้อมควบคู่กับดินภูเขาไฟ ทำให้ได้เส้นใยที่มีสีสันสวยงามมากยิ่งขึ้น เช่น เปลือกมะพูดให้สีเหลือง เปลือกสะเดาและเปลือกกระโดนให้สีโอลด์โรส น้ำตาล ดอกอัญชัญให้สีคราม เปลือกเงาะให้สีชมพูอ่อน เม็ดมะขามให้สีดำ เป็นต้น

ขั้นตอนการผลิตผ้าภูอัคนีเริ่มจากนำดินจากเขาพระอังคารมาร่อนทำความสะอาด นำมาผสมกับน้ำธรรมชาติเช่นน้ำฝนหรือน้ำที่ใช้แช่เปลือกประดู่ กวนให้เข้ากัน นำเส้นฝ้ายหรือไหมลงไปหมักโคลนประมาณ 4 ชั่วโมง นำขึ้นมาบีบน้ำพอหมาดแล้วนำไปต้มในน้ำเปลือกประดู่ประมาณ 40 นาที เคี่ยวให้เส้นฝ้ายซึมซับน้ำเต็มที่ น้ำประดู่จะเป็นตัวเชื่อมสีของดินกับเส้นฝ้ายให้ติดทนนานขึ้น จากนั้นนำขึ้นมาล้างน้ำให้สะอาด ผึ่งให้แห้ง แล้วจึงเข้าสู่กระบวนการทอผ้าต่อไป

ลวดลายที่ชาวบ้านนิยมทอ เช่น ลายสายฝน ลายสไลซ์ ลายตะแกรง ลายเส้นเล็กๆ สานกัน คุณแม่สำรวยยังได้นำลายผ้าขาวม้ามาทอเป็นผ้าภูอัคนีสีหวานสำหรับตัดเสื้อด้วย นอกจากลายดั้งเดิมแล้วยังได้หน่วยงานของมหาวิทยาลัยราชภัฎเข้ามาช่วยพัฒนารูปแบบ และ ททท. สำนักงานสุรินทร์ เข้ามาช่วยดูแลเรื่องประชาสัมพันธ์และการออกแบบบรรจุภัณฑ์ที่สวยงามเหมาะเป็นของฝากของขวัญอีกด้วย  

ผ้าภูอัคนีมี 2 แบบคือ ผ้าพันคอขนาด 57x180 เซนติเมตร และผ้าคลุมไหล่หน้ากว้าง 60-70 เซนติเมตร และนำไปแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์ต่างๆ อาทิ หมวก กระเป๋า แต่จะไม่นำผ้าภูอัคนีมาทำผ้าซิ่น เพราะมีความเชื่อว่าดินจากเขาพระอังคารเป็นดินศักดิ์สิทธิ์ “ดินภูเขาไฟที่เรานำมาหมักย้อมเป็นดินแดงจากเขาพระอังคาร ตรงส่วนที่บรรจุพระอังคารธาตุของพระพุทธเจ้า ซึ่งเรามองว่าเป็นเรื่องของความสิริมงคล ผู้ที่นำไปใช้ไปสวมใส่จะได้รับความอบอุ่นและความเป็นสิริมงคลที่พวกเรามอบให้” คุณแม่สำรวยเล่าถึงตำนานดินจากเขาพระอังคารให้ฟัง

จากภูมิปัญญาอันน่ามหัศจรรย์ของชาวบ้านกลุ่มนี้ ทำให้ผ้าภูอัคนีได้รับรับรองจากกระทรวงอุตสาหกรรมว่ามีแห่งเดียวในจังหวัดบุรีรัมย์ ส่งผลให้ชุมชนบ้านเจริญสุขได้รับเลือกให้เป็นหมู่บ้าน OVC หรือ OTOP Village Champion ได้รับการสนับสนุนจากกรมการพัฒนาชุมชน กระทรวงมหาดไทย คุณแม่สำรวยบอกว่ารู้สึกภูมิใจที่ได้เผยแพร่เอกลักษณ์ของชุมชน แต่สิ่งที่ภูมิใจมากกว่านั้นคือ การสร้างอาชีพและสร้างรายได้ให้กับคนในชุมชน

ทางกลุ่มสตรีทอผ้าไหม-ผ้าฝ้าย ในหมู่บ้านเจริญสุข ยังเปิดโอกาสให้ผู้ที่สนใจเข้ามาเยี่ยมชมในรูปแบบการท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมและชมวิถีชุมชน ทำความรู้จักกับกระบวนการสร้างสรรค์ผลิตภัณฑ์ผ้าภูอัคนีในทุกขั้นตอน เพื่อเผยแพร่และสืบสานภูมิปัญญาผ้าภูอัคนีของชุมชนให้คงอยู่อย่างยั่งยืนสืบไป สามารถติดต่อได้ที่คุณแม่สำรวย ศรีมะเรือง โทร 08 9526 6071